Dirgahayu bahasa istana: Membentuk budaya masyarakat yang luhur

Bahasa istana merupakan laras bahasa yang kaya dengan budi dan kesopanan. Bahasa istana sama maksudnya dengan bahasa diraja, bahasa dalam dan bahasa halus yang mempunyai kesopanan dan kehalusan budi dalam masyarakat Melayu dalam memberi penghormatan kepada raja yang memerintah.

Bahasa istana menjadi khazanah berharga dalam dunia kebahasaan bahasa Melayu. Penggunaan bahasa istana melambangkan semangat ketuanan bangsa Melayu yang bertamadun apatah lagi bangsa Melayu terdidik dengan taat setia, ketinggian budi dan memuliakan seseorang pada tempatnya.

Hal ini perlu diamalkan oleh masyarakat Malaysia yang majmuk bagi membentuk budaya masyarakat yang luhur. Penggunaan bahasa istana sebagai tanda hormat dan taat setia kepada pemerintah atau raja.

Bahasa istana digunakan apabila berlaku perhubungan kebahasaan dalam kalangan keluarga diraja dengan rakyat biasa atau apabila menyebut tentang hal ehwal raja dan istana terutamanya dalam konteks rasmi.

Menurut Asmah Omar (2004:6) bahasa diraja ialah bahasa yang mempunyai peraturan nahu dan bunyi bahasa Melayu. Yang membezakan bahasa biasa dengan bahasa diraja ialah penggunaan ungkapan dan perbendaharaan tertentu yang lazimnya tidak digunakan dalam bahasa biasa. Selain itu bahasa diraja juga menggunakan pengulangan, pemulukan dan pendinaan.

Bahasa istana mempunyai pengulangan kata, rangkai kata atau frasa sama seperti dalam cerita panji dan hikayat. Contoh pengulangan dalam bahasa istana seperti:

Pemulukan bermaksud menyanjung golongan raja atau kerabat diraja yang dipuji dengan kata-kata yang muluk bagi meletakkan mereka pada tarafnya.

Contoh pemulukan ialah “Kebawah Duli Yang Maha Mulia Seri Paduka Baginda”. Pendinaan pula ialah perbuatan merendahkan diri oleh golongan rakyat terhadap golongan diraja. Contoh pendinaan ialah “Sembah patik pacal yang hina” yang merujuk pada kerendahan diri sebagai rakyat.

Dalam memberikan penghormatan, memulakan sembah, menyatakan besar hati dan menerima kasih, ungkapan yang digunakan ialah “Daulat Tuanku”, “Ampun Tuanku”, “Menjunjung duli Tuanku” dan “Menjunjung kasih Tuanku” (Salina Jaafar, 2014). Sebagai pendokumentasian, disertakan beberapa kosa kata yang terdapat dalam bahasa istana yang lazim diguna pakai:

Penggunaan bahasa istana ini bukan untuk merendah-rendahkan martabat dan darjat rakyat jelata. Bentuk dan gaya bahasa istana yang penuh sopan dan santun membentuk identiti bangsa Melayu yang sentiasa berbudi bahasa, berhati-hati dalam pertuturan dan penulisan serta membentuk keperibadian yang tinggi dalam aspek berbahasa selain sebagai simbol ketamadunan bangsa, ketaatsetiaan dan keluhuran budi bahasa.

---

- Azura Halid ialah seorang pencinta bahasa yang kini berkhidmat di Dewan Bahasa dan Pustaka Wilayah Selatan.